İnsan Hakları Uzman Yardımcısı Batuhan Böyür tarafından verilen İnsan Hakları İhlalleri Raporlama Eğitimi’nde insan hakları ihlalleri karşısında yazılan raporların türlerini, içeriklerini öğrendik. Rapor yazarken nelere dikkat edilmesi gerektiği konusunda bilgilendik.
Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi edinmek için programın özetini aşağıda bulabilirsiniz.
TİHEK ile İNSAN HAKLARI İHLALLERİ RAPORLAMA EĞİTİMİ
Uzman Yard. Batuhan Böyür
İnsan hakları raporları, insan haklarının genel uygulamaları, tematik bir alanı ya da somut bir olayı ele alan bir yazın biçimidir.
İnsan hakları raporları tek bir yazın türünü değil, üst bir şemsiye kavram olarak yıllık raporları, tematik raporları, vaka raporlarını, kurum ziyaret ve inceleme raporlarını ifade etmektedir.
Yıllık raporlar, bir takvim yılı içerisinde meydana gelen ya da kronik olarak devam eden insan hakları raporlarıdır.
Tematik raporlar seçilen bir konuyu ya da olguyu bütün yönleriyle ele alan raporlardır. Ayrıntılar ihtiva etmektedir. Bir konunun bütün detaylarını ele alır.
Kurum ziyaret raporları cezaevi, geri gönderme merkezleri, geçici barınma merkezleri gibi kurumlara yapılan izleme ve inceleme ziyaretlerinin neticesinde yayımlanan raporlardır.
Vaka inceleme raporları ise gerçekleşen bir vakanın detaylı analizini içeren raporlardır. Özellikle gözaltında iken meydana gelen ölüm ve işkence olaylarının incelendiği raporlar bu türden raporlardır.
Raporlar Neden Yazılır?
Raporlar ihlalleri duyurmak, haberdar etmek, farkındalık yaratmak, kamuoyu oluşturmak, tarihe not düşmek, acil destek sağlama, çözüm bulma, politikaları etkilemek ve değiştirmek, baskı oluşturmak için yazılır.
Rapor Nasıl Yazılır?
Rapor yazmadan önce konu seçimi yapılmalı, raporun bağlamı, sınırları, hedef kitlesi, başlıkları, yöntem ve kısıtları belirlenmelidir. Görsel unsurlara yer verilip verilmeyeceğine de karar verilmelidir.
Rapor yazmaya başlarken raporun omurgası, içindekiler bölümü oluşturulmalıdır. İçerikte kısaltmalar, yönetici sunuşu, giriş, amaç, yasal dayanak, yöntem, kısıtlılıklar, yasal standartlar ve mevzuat, bulgular, ihlallerin ortaya konması ve insan haklarının durumu, sonuç, genel değerlendirme ve tavsiyeler bulunmalıdır.
Raporlama yaparken dikkat edilmesi gereken bazı ilkeler bulunmaktadır. Bunlar:
- Doğruluk
İddia ettiğiniz şeyin gerçekten olduğu konusunda emin olmak; bir tarafta gerçekler, bir tarafta ise söylentiler, rivayetler ve ithamlar arasında net bir ayrım yapmaktır.
- Gizlilik
Bilgi kaynaklarınızın, eğer kaynaklarınız ve siz isimlerin açıklanması konusunda mutabık değilseniz, gizliliğini temin etmektir.
- Tarafsızlık
Herhangi bir siyasi görüşün değerlendirmelerini karıştırmaksızın, insan hakları ihlâllerinin dokümantasyonunu milliyet, ırk, din veya politik inançlar vb. nedenlerle ayrım yapmadan gerçekleştirmektir.
- Cinsiyete Duyarlılık
Kadın hakları ihlâllerinin belgelendirilmesinin gereği gibi yapılmasını ve kadın haklarının ihmal edilmemesini temin etmektir.
Raporlamada Kullanılan Dil ve Söylem Nasıl Olmalıdır?
Genel hatları ile raporlarda 3 temel dil ve söylem benimsendiği görülmektedir.
Salt Eleştirel: Müspet Uygulamaları Genel Olarak İfade Etmeyip Eksik Ve Hatalı Uygulamaların Üzerinde Odaklanan Dil Ve Söylem.
Salt Methedici Dil: Genel Olarak Bir Hükümetin, Devletin Veya Oluşumun Tutum Ve Davranışlarını Olumlayan, Bunu Destekleyen Bir Dil.
Yapıcı Bir Dil: Bir olayın ya da olgunun hem müspet hem de menfi durumlarını ortaya koyan yapıcı bir dil.
Veri Toplama Nasıl Yapılmalıdır?
Bilgi toplama faaliyetinin yapılma amacı ve bir araştırmanın çerçevesi bilgi toplamanın biçimini de belirleyebilir. Örneğin, bir mağdur ya da tanıkla yapılan bir mülakat bir dava açmak için yeterli bilgiyi sağlayabilir. Öte yandan, yasa dışı infazlarla ilgili bir bilgi toplama çalışması daha karmaşık bir adli soruşturmayı içerebilir. Alıkonulanların haklarına ilişkin bilgi toplama faaliyeti hapishane ziyaretleri ve/veya mahkeme gözlemciliğini gerektirebilir. Ciddi ihlâl iddialarına ilişkin bilgi toplamak için bir bölgeye ya da ülkeye bir heyet göndermek gerekebilir. Benzer bir biçimde, hükümetin uluslararası insan hakları sözleşmeleri çerçevesindeki yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini değerlendirmek için bir araştırma çalışması yapmak gerekebilir.
Bilgi toplarken yerel bağlantılar kurulmalı, ilgili hiçbir kanıt ve veri dışlanmamalı, veriye ulaşmak için ulusal mevzuata hakim olunmalı, yazılı ve belgesel kanıtlara öncelik verilmeli, kanıt düzeyinde tutarlılık, doğrulama teyit sağlanmalı, bilgi toplarken check-list kullanılmalı, bilgi toplama heyetleri oluşturulmalıdır.
Bir bilgi toplama çalışması aşağıdaki biçimlerde olabilir:
Bir kuruluşun personeli de dahil olmak üzere deneyimli bilgi toplayıcıları tarafından sınırlı bir zaman dilimi için alanda araştırma yapılması,
Eğitilmiş görevlilerin, ihlâllere ilişkin bilgi toplamak ve dokümante etmek için, daha uzun bir süre çalışmak üzere bir alana yerleştirilmesi,
Yerel kişilerden oluşan dikkat çekmeyecek bir bilgi toplama heyeti gönderilmesi,
Ülkede iyi tanınan kişilerden oluşan üst düzey bir heyet gönderilmesi,
Esas olarak yabancı ülke vatandaşlarından oluşan bir uluslararası heyet gönderilmesi,
Mahkeme gözlemciliği,
Cezaevi ziyaretleri,
Seçim gözlemciliği,
Hükümet dışı mahkemeler ve soruşturma komisyonlarının kurulması,
Adli soruşturma (mezar açma, otopsi),
Ekonomik, sosyal ve kültürel haklara ilişkin veri toplama amacıyla yapılan alan araştırmaları da dahil, araştırma çalışmaları yapılması.
İhlale uğrayan kişiyle görüşme yaparken yetki ve görevlerin sınırının mutlaka belirtilmesine, beklenti yaratmamaya, anlattıkları karşısında abartılı tepkiler vermemeye, kültürel farklılıkların olabileceğine, hikayeleri kısmen dinlemeye, acılarını küçümsememeye dikkat edilmelidir.
